Sanskrit Hindi Dictionary



Author : Sweety Rani, Shashi Singh, Archana Tiwari and other MA students)
Center/School : Sanskrit Center, JNU
Course : Structure and History of Sanskrit Language, Special Center for Sanskrit Studies,J.N.U.
Semester/Year : Winter09
Under the supervision of : Dr. Girish Nath Jha

Enter the search (utf-8) use ITRANS for direct typing or the Devanagari keyboard

search other resources

Results for ' ज्ञानम् '


Base Word REF Category Headword Sandhi split POS Etymology Meaning
अनुप्रज्ञानम्3109नपुं*H1-NPअनु+प्र+ज्ञा+ल्युट्"पदचिह्नों का अनुसरण,टोह लगाना"
सुप्तज्ञानम्92974नपुं*H2सुप्तम्-ज्ञानम्NP-स्वप्न
सीमाज्ञानम्110490नपुं*H1-NPसीमा+अज्ञानम्सीमा की जानकारी न होना
आत्मज्ञानम्10926नपुं*H2आत्मन्-ज्ञानम्NP-अध्यात्म ज्ञान
दिव्यज्ञानम्36635नपुं*H2दिव्य- ज्ञानम्NP-अलौकिक जानकारी
मृषाज्ञानम्67109नपुं*H2मृषा-ज्ञानम्NP-"अज्ञान, अशुद्धि, भूल"
व्याप्तिज्ञानम्81726नपुं*H2व्याप्तिः-ज्ञानम्NP-सार्वजनिक सहवर्तिता की जानकारी
सामान्यज्ञानम्91428नपुं*H2सामान्य-ज्ञानम्NP-लोकविषयक व्यापक बातों का ज्ञान
बुद्ध्यवज्ञानम्58117नपुं*H2बुद्धिः-अवज्ञानम्NP-किसी को समझ का तिरस्कार करना या निकृष्ट मत रखना
प्रत्यभिज्ञानम्53346नपुं*H1-NPप्रति+अभि+ज्ञा+ल्युट्पहचानना
पुरुषज्ञानम्50406नपुं*H2पुरुषः-ज्ञानम्NP-मानवजाति का ज्ञान
अध्यात्मज्ञानम्2265नपुं*H2अध्यात्म-ज्ञानम्NP-आत्मा या परमात्मा संबन्धी ज्ञान अर्थात् ब्रह्म एवं आत्म-विषयक जानकारी
मिथ्याज्ञानम्65819नपुं*H2मिथ्या-ज्ञानम्NP-"अशुद्धि, त्रुटि, गलतफहमी"
प्रवृत्तिविज्ञानम्105293नपुं*H2प्रवृत्ति-विज्ञानम्NP-बाहरी संसार का ज्ञान
भविष्यज्ञानम्59402नपुं*H2भविष्य+ज्ञानम्NP-आगे होने वाली बातों की जानकारी
विज्ञानम्108732नपुं*H1-NPविज्ञा+ल्युट्इन्द्रियातीत ज्ञान
शास्त्रज्ञानम्83900नपुं*H2शास्त्रम्-ज्ञानम्NP-"धर्मशास्त्र का ज्ञान, वेद की जानकारी"
संविज्ञानम्109827नपुं*H1-NPसम्+वि+ज्ञा+ल्युट्प्रत्यक्ष ज्ञान
चाक्षुर्ज्ञानम्29794नपुं*H2चाक्षुष-ज्ञानम्NP-"आँखों देखी गवाही, या प्रमाण"
प्रतिज्ञानम्52755नपुं*H1-NPप्रति+ज्ञा+ल्युट्"मानना, स्वीकार करना"
सम्यग्ज्ञानम्110261नपुं*H1-NP-"सही ज्ञान,सच्ची जानकारी"
परिज्ञानम्46709नपुं*H1-NPपरि + ज्ञा + ल्युट्"पूरा ज्ञान, पूरी जानकारी"
शकुनज्ञानम्82177नपुं*H2शकुनः-ज्ञानम्NP-"सगुनों का ज्ञान, भवितव्यता, होनहार"
प्रत्यक्षज्ञानम्53313नपुं*H2प्रत्यक्ष-ज्ञानम्NP-"आँखों देखी गवाही, सीधा इन्द्रियों द्वारा प्राप्त ज्ञान"
ब्रह्मज्ञानम्58479नपुं*H2ब्रह्मन्-ज्ञानम्NP-"सत्यज्ञान, दिव्यज्ञान, विश्व की ब्रह्म के साथ एकरूपता का ज्ञान"
रोगज्ञानम्107722नपुं*H2रोगः-ज्ञानम्NP-रोग का निदान
ज्ञानम्1208नपुं*H1-NP-विशेष करके आध्यात्मिक अज्ञान
अवधिज्ञानम्99354नपुं*H2अवधि-ज्ञानम्NP-जैन शब्दावली में ज्ञान की तीसरी अवस्था जिसमें इन्द्रीयातीत विषयों का ज्ञान भी मनुष्य को जाता हैं
" 'न' के सामान्यतया छः अर्थ गिनाये गये हैं : - क सादृश्य = समानता या सरूपता यथा 'अब्राह्मणः' ब्राह्मण के समान जनेऊ आदि पहने हुए परन्तु ब्राह्मण न होकर्, क्षत्रिय वैश्य आदि। ख अभाव = अनुपस्थिति, निषेध, अभाव, अविद्यमानता यथा """"""""अज्ञानम्"""""""" ज्ञान का न होना, इसी प्रकार, अक्रोधः, अनंगः, अकंटकः, अघटः आदि। ग भिन्न्ता = अन्तर या भेद यथा 'अपटः' कपड़ा नहीं, कपड़े से भिन्न या अन्य कोई वस्तु। घ अल्पता = लघुता, न्यूनता, अल्पार्थवाची अव्यय के रूप में प्र्युक्त होता है-यथा 'अनुदरा' पतली कमर वाली कृशोदरी या तनुमध्यमा । च अप्राशअत्य = बुराई, अयोग्यता तथा लघूकरण का अर्थ प्रकट करना - यथा 'अकालः' गलत या अनुपयुक्त समय; 'अकार्यम्' न करने य्प्ग्य, अनुचित, अयोग्य या बुरा काम। छ विरोध = विरोधी प्रतिक्रिया, वैपरीत्य यथा 'अनीतिः' नीति-विरुद्धता, अनैतिकता, 'असित' जो श्वेत न हो, काला। उपर्युक्त छः अर्थ निम्नांकित श्लोक में एकत्र संकलित हैं - तत्सादृश्यमभावश्च तदन्यत्वं तदल्पता। अप्राशस्त्यं विरोधश्च नञर्थाः षट् प्रकीर्तिताः॥ दे* 'न' भी। कृदन्त शब्दों के सथ इसका अर्थ समान्यतः """"""""नहीं"""""""" होता है यथा 'अदग्ध्वा' न जलाकर, 'अपश्यन्' न देखते हुए। इसी प्रकार 'असकृत्' एक बार नहीं। कभी-कभी 'अ' उत्तरपद के अर्थ को प्रभावित नहीं करता यथा 'अमूल्य', 'अनुत्तम', यथास्थान। """" "--
अभ्यनुज्ञानम्5930नपुं*H1-NP"अभि+अनु+ज्ञा+अङ्+टाप्,ल्युट् वा"तर्क को स्वीकार करना
इन्द्रियज्ञानम्13177नपुं*H2इन्द्रियम्-ज्ञानम्NP-"चेतना, प्रत्यक्ष करने की शक्ति"
अवज्ञानम्8079नपुं*H1-NPअव+ज्ञा+ल्युट्"अनादर, तिस्कार "
रसज्ञानम्107493नपुं*H2रसः-ज्ञानम्NP-भैषज्यविज्ञान
समनुज्ञानम्89229नपुं*H1-NPसम् + अनु + ज्ञा + ल्युट्"पूर्ण अनुमति, पूरी सहमति"
प्रज्ञानम्52196नपुं*H1-NPप्र+ज्ञा+ल्युट्"चिह्न, प्रतीक, निशान"
विवेकज्ञानम्78583नपुं*H2विवेकः-ज्ञानम्NP-विवेचन करने की शक्ति
अपज्ञानम्4317नपुं*H1-NPअप+ज्ञा+ल्युट्"मुकरना, गुप्त रखना "
भूतविज्ञानम्60757नपुं*H2भूत+ विज्ञानम्NP-पिशाच विज्ञान
अवाग्ज्ञानम्8648नपुं*H2अवाक्-ज्ञानम्NP-अनादर
अभिज्ञानम्5353नपुं*H1-NPअभि+ज्ञा+ल्युट्चन्द्रमंडल में काला चिह्न
रथविज्ञानम्107426नपुं*H2रथः-विज्ञानम्NP-रथ हाँकने की कला
अनुज्ञानम्2976नपुं*H1-NPअनु+ज्ञा+ल्युट् "आज्ञा, आदेश"
यथाज्ञानम्68026अव्य*H2यथा-ज्ञानम्AV-व्यक्ति की अधिक से अधिक जानकारी या वुद्धि के अनुसार
वास्तुज्ञानम्108568नपुं*H2वास्तु-ज्ञानम्NP-"वास्तु कला,भवन निर्माण का प्रारुप या अभिकल्प"
पूर्वज्ञानम्50967नपुं*H2पूर्व-ज्ञानम्NP-पूर्वजन्म का ज्ञान
ज्ञानम्102502नपुं*H1-NPज्ञा+ल्युट्सम्मति